En dat is precies de situatie waartoe Hannah Arendt zich probeerde te verhouden, toen zij zich in de jaren voor de Tweede Wereldoorlog geconfronteerd zag met de ontsporing van het nationaal-socialisme en Duitsland moest ontvluchten – in eerste instantie naar Parijs en uiteindelijk naar New York. In de VS publiceerde zij haar belangrijkste boeken, waaronder in 1953 The Origins of Totalitarianism en in 1958 haar filosofische exploratie, The Human Condition.

In dit boek duikt zij diep de traditie in, op zoek naar de wortels van de crisis van de moderne wereld. Enerzijds vindt ze die daar; anderzijds juist daarin dat deze traditie haar greep op onze wereld heeft verloren. Dat brengt gevaren met zich mee, maar ook kansen: een dubbelzinnige situatie. De kans is om andere of vergeten ‘tradities’ te (her)ontdekken, die door de dominante filosofische traditie van de Vita Contemplativa waren toegedekt: de vóórfilosofische Vita Activa, de levenswijze van de politiek actieve burger zoals die in het antieke Athene vorm had gekregen. Dit politiek actieve zou een tegenwicht kunnen bieden voor de passieve machteloosheid van de moderne massamens.

Zoals te verwachten valt als je je richt op een 2½ duizend jaar oud voorbeeld, is niet alles wat je daar aantreft in lijn met hedendaagse gevoeligheden. Arendt neemt met opzet afstand van de waan van de (ook nog onze) dag, op zoek naar een kritisch standpunt*. Dat ze daarbij soms aanstoot geeft is onvermijdelijk en gaat ze uitdrukkelijk niet uit de weg. Hartstochtelijk verkiest ze een onafhankelijk denken boven ‘politieke correctheid’. Bij gelegenheid omhelst ze – heeft ze de moed tot – de rol van agent provocateur. We hoeven het dan ook zeker niet in al haar verkenningen met haar eens te zijn. Om met een andere grote 20e-eeuwse denker te spreken, Ludwig Wittgenstein in het voorwoord tot diens Filosofische Onderzoekingen: “Het is niet mijn bedoeling met dit boek anderen het denken te besparen. Maar juist, indien mogelijk, iemand tot eigen gedachten aan te zetten.”

Tijdens deze lezingenserie wordt op hoofdlijnen het boek gevolgd;
1: vita activa en vita contemplativa
2: arbeiden
3: werken
4: handelen
5: de publiek/privaat-distinctie
6: vita activa en de moderne wereld.

* Ze behoort tot geen enkele politieke beweging – wil daar ook niet toe behoren. Partijpolitiek is haars inziens onverenigbaar met waarlijk politiek actief zijn. Daartoe moet men namelijk voor zichzelf spreken. (En “voor zichzelf” betekent dan niet “in zijn eigenbelang” – integendeel, het betekent “namens zichzelf, voor datgene waar men voor staat; uit eigen overtuiging”.)(Die “eigen overtuiging” moet daarbij wederom niet dogmatisch worden opgevat; veeleer impliceert ze een fundamenteel ‘open staan voor …’: de bereidheid ten allen tijde om haar te herzien, te heroverwegen, te bevragen, toe te lichten.)

Wanneer je lid bent van de Openbare Bibliotheek Den Haag, ontvang je 10% korting op deze cursus. Vermeld je lidmaatschapsnummer onderaan op het inschrijfformulier in het vakje 'Pasnummer'; de korting wordt dan automatisch verwerkt.